Zasadniczym celem konferencji było zapoznanie polskich specjalistów z aktualnym podejściem do diagnozy dwojakiego rodzaju zaburzeń uczenia się. Udział specjalistów zagranicznych stał się dodatkowo okazją do wymiany doświadczeń i zapoznania się  z rozwiązaniami systemowymi stosowanymi nie tylko w kraju (wystąpienia: J. Wrona, MEN: Aktualna sytuacja prawna dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi; G. Krasowicz-Kupis, IBE, J. Stańczak, PTP: Standardy diagnozowania zaburzeń uczenia się na przykładzie dysleksji rozwojowej; A. Maryniak, UW: Dziecko z SLI w szkole – diagnoza, postępowanie;
M. Smoczyńska, IBE: Relacje opóźnionego rozwoju mowy, specyficznego zaburzenia językowego i dysleksji w świetle polskich badań podłużnych), ale i za granicą (J. Law, Uniwersytet w Newcastle: Ciągłość i zmiana w rozwoju języka mówionego oraz ich konsekwencje dla podjęcia interwencji; A. Fawcett, Uniwersytet w Swansea: Badania przesiewowe i interwencja wśród dzieci zagrożonych dysleksją w Wielkiej Brytanii).
Więcej informacji i materiały z omawianego wydarzenia znaleźć można na stronie internetowej: http://www.dysleksja.sli.ibe.edu.pl/
Konferencja została podzielona na dwa bloki teoretyczno-praktyczne. Wykłady wprowadzające w tematykę dysleksji i zaburzenia językowego SLI zostały przeprowadzone  w pierwszym dniu spotkania przez międzynarodowy zespół ekspertów z tego zakresu.  W drugim dniu uczestnicy konferencji podzieleni zostali na dwie mniejsze grupy;  każda wzięła udział w warsztatach, podczas których prezentowane były testy diagnozy zaburzenia językowego (4 godz.) oraz ryzyka dysleksji (4 godz.).
Jak wykazują badania, dane szacunkowe i analizy statystyczne, prowadzone nie tylko na terenie naszego kraju, blisko 10 proc. uczniów ma trudności z przyswojeniem umiejętności czytania i pisania, a u ponad
7 proc. występują zaburzenia językowe (Specific Language Impairment – SLI) (szerzej: http://www.ibe.edu.pl/pl/media-prasa/aktualnosci-prasowe/430-nowe-trendy-w-diagnozie-specyficznych-zaburzen-uczenia-sie-dysleksja-i-zaburzenia-jezykowe-sli; dostęp: 15.12.2014r.). Specyficzne zaburzenie językowe, dotyczące języka mówionego oraz dysleksja rozwojowa, mająca związek z umiejętnością czytania i pisania (czyli z językiem w formie graficznej), poważnie zmniejszają szanse edukacyjne dotkniętych nimi dzieci. Są one także narażone na problemy w sferze emocjonalnej  i społecznej, co rzutuje na ich dalsze życie. Oczywistym pozostaje również fakt, że im wcześniej problemy dzieci zostaną prawidłowo zidentyfikowane (zdiagnozowane), tym skuteczniejsze mogą być działania profilaktyczne i terapeutyczne oraz zminimalizowane negatywne skutki edukacyjne.
Zasadniczym elementem wczesnej diagnozy edukacyjnej dziecka (czyli w przedszkolu, na etapie rocznego przygotowania przedszkolnego oraz w klasie I) są badania funkcji językowych oraz podstaw czytania i pisania. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom specjalistów (psychologów, pedagogów i logopedów) i nauczycieli, a także zapotrzebowaniu społecznemu (rodziców i samych dzieci), eksperci z Zespołu Specyficznych Zaburzeń Uczenia Instytutu Badań Edukacyjnych opracowali narzędzia diagnostyczne, które pozwolą ocenić wybrane aspekty rozwoju poznawczego oraz wyłonić dzieci z zaburzeniami językowymi czy ryzykiem dysleksji.
O dysleksji raz jeszcze…
Dysleksja objawia się przede wszystkim trudnościami w czytaniu, którym zwykle towarzyszą problemy z pisaniem, dlatego jej pierwsze oznaki możemy dostrzec dopiero, gdy dziecko zaczyna uczyć się tych umiejętności. Nie znaczy to jednak, że wcześniej nie zdradza symptomów, wskazujących na wystąpienie problemów w wieku późniejszym (szkolnym). O ryzyku dysleksji można mówić już w najwcześniejszym okresie życia dziecka, jednak problem ten dotyczy najczęściej dzieci u progu szkoły. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt występowania dysleksji w rodzinie dziecka. Naukowcy zgodni są co do tego, że dysleksja jest zaburzeniem o podłożu neurobiologicznym, uwarunkowanym subtelnymi zmianami w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, powstającym w okresie prenatalnym, mającym tło genetyczne. Szczegółowe informacje dotyczące tego zagadnienia odnaleźć można w literaturze przedmiotu i licznych materiałach popularnonaukowych. Osoby zainteresowane zachęcam do lektury broszury autorstwa K. Bogdanowicz. G. Krasowicz-Kupis, D. Kwiatkowskiej, K. Wiejak i A. Weremiuk pt. Czy moje dziecko jest zagrożone dysleksją? (do pobrania na stronie: http://www.ibe.edu.pl/pl/publikacje/publikacje-ibe).
Czym jest specyficzne zaburzenie językowe (SLI)?
Specyficzne zaburzenie językowe (SLI), najogólniej ujmując, polega na trudnościach w wypowiadaniu się oraz rozumieniu mowy. Dzieci dotknięte SLI uczą się języka, nawet ojczystego, stosunkowo powoli i z wyraźnym wysiłkiem. Mają ubogie słownictwo, trudności z opanowaniem gramatyki, nie rozumieją bardziej skomplikowanych struktur składniowych, nie potrafią przetwarzać złożonych tekstów. Podkreślić wyraźnie należy, że dzieci z SLI nie odbiegają od normy rozwoju intelektualnego, nie stwierdza się u nich także uszkodzeń układu nerwowego ani deficytów słuchu. Dominująca obecnie teoria zakłada, że SLI ma podłoże genetyczne. Problem SLI w Polsce był różnie ujmowany przez różnych naukowców i praktyków, w ciągu ostatnich kilku lat ukazało się kilka cennych publikacji, omawiających to zaburzenie (wykaz publikacji został zaprezentowany na ostatnich stronach materiału dostępnego na stronie: http://www.ibe.edu.pl/pl/publikacje/publikacje-ibe E. Czaplewskiej, M. Kochańskiej, A. Maryniak, E. Haman i M. Smoczyńskiej pt. SLI – specyficzne zaburzenie językowe. Podstawowe informacje dla rodziców i nauczycieli). Problemem do dnia dzisiejszego pozostają kwestie związane z rozpoznaniem dzieci z SLI, brakuje bowiem odpowiednich narzędzi diagnostycznych. Pełna diagnoza SLI powinna obejmować zarówno ocenę poziomu rozwoju językowego, jak i innych sprawności poznawczych.
Rzetelna i trafna diagnoza funkcji językowych i bazujących na nich umiejętności czytania i pisania wymaga zastosowania przez specjalistów odpowiednich, czyli wystandaryzowanych i znormalizowanych na próbie ogólnopolskiej, narzędzi diagnostycznych.
Podczas konferencji Nowe trendy w diagnozie specyficznych zaburzeń uczenia się: dysleksja i zaburzenie językowe SLI eksperci z Instytutu Badań Edukacyjnych zaprezentowali takie narzędzia diagnostyczne, które wydają się sprostać ww. standardom. W drugim dniu spotkania uczestnicy mieli możliwość poznania:
Testu Rozwoju Językowego (TRJ), który służy do oceny mowy biernej i czynnej u dzieci  w wieku 4–8 lat. Test zawiera 7 podskal do pomiaru wiedzy leksykalnej, gramatycznej (składniowej i fleksyjnej) oraz dyskursywnej, tym samym umożliwia pełną diagnozę dzieci  z SLI, a uzyskany profil językowy pozwala ukierunkować terapię w zależności od rodzaju  i natężenia występujących deficytów językowych. Aktualnie trwają prace nad normalizacją narzędzia. Jego publikacja planowana jest na drugą połowę 2015 roku. Opracowaniem testu i badaniami psychometrycznymi zajmuje się zespół specjalistów pod kierunkiem profesor Magdaleny Smoczyńskiej;
Baterii Testów Czytania, Pisania i Fonologicznych oraz Skalę Prognoz Edukacyjnych, które przeznaczone są dla dzieci uczących się w ramach rocznego przygotowania przedszkolnego i w klasie I. Testy oceniają umiejętności będące podstawą czytania i pisania (między innymi słuch fonemowy, łączenie i dzielenie wyrazów na głoski i litery, rozpoznawanie i tworzenie rymów, świadomość fonologiczną) oraz wczesne próby podejmowane w tym zakresie przez dzieci (między innymi: rozpoznawanie liter, ich nazywanie, podejmowane próby czytania, układanie wyrazów z liter, pisanie ze słuchu). Diagnoza wykorzystująca ww. baterię testów pozwala wyłonić dzieci, u których mogą pojawić się w przyszłości zaburzenia uczenia, głównie ryzyko dysleksji. Opisane baterie testów opracował Zespół pod kierunkiem profesor Grażyny Krasowicz-Kupis.
Miejmy nadzieję, że nowe narzędzia zaprezentowane podczas konferencji Nowe trendy w diagnozie specyficznych zaburzeń uczenia się: dysleksja i zaburzenie językowe SLI sprostają oczekiwaniom wielu specjalistów i nauczycieli, pozwolą na stosunkowo szybkie wyłonienie i przede wszystkim objęcie profesjonalną, specjalistyczną opieką dzieci zagrożonych dysleksją rozwojową, jak i specyficznym zaburzeniem języka.

dr Małgorzata Zaborniak-Sobczak
Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Rzeszowskiego
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 1 w Rzeszowie